Υπάρχουν μερικά πράγματα που παρακολουθείς στην τηλεόραση και, την ώρα που το κάνεις, καταλαβαίνεις, ξέρεις, ότι θα έχουν συνέπειες. Ότι θα αλλάξουν το τί σημαίνει κάτι και πώς το αντιλαμβάνεται ο κόσμος. Έβλεπες, ας πούμε, στο CNN τις “έξυπνες βόμβες” (λέμε τώρα) των αμερικανικών βομβαρδιστικών να χτυπούν τη Βαγδάτη. Ή το ένα από τα δύο 747 να πέφτει πάνω στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης. Έβλεπες και ήξερες ότι αυτό που συμβαίνει σχεδόν real-time μπροστά στα μάτια σου, θα το ανακαλέσεις στο μέλλον ως κάτι που στάθηκε αιτία ή αφορμή για κάτι άλλο. Ε, το ίδιο ακριβώς αισθάνθηκα πριν από κάποιες ώρες, βλέποντας την τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου: το τελικό βήμα προς τον εξευτελισμό της όποιας ενδιαφέρουσας διάστασης είχε απομείνει στην Ολυμπιακή Ιδέα – στα μάτια του παγκόσμιου, πλέον, κοινού.
Για να αντιληφθεί κανείς τους λόγους για τους οποίους ένοιωσα εγώ και άλλοι άνθρωποι τόσο προσβεβλημένοι με αυτά που είδαμε στην τηλεόραση, δεν χρειάζεται να πάει πολύ μακριά. Χρειάζεται μια γροθιά στο κεφάλι, αρχικά – για να θυμηθεί τί υποτίθεται πως είναι αυτό που βλέπει, με άλλα λόγια η τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Σε δεύτερο χρόνο, χρειάζεται να θυμηθεί τί είναι αυτοί οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τί θεωρείται πως πρέπει να σημαίνουν και γιατί υποτίθεται πως τους κάνουμε. Και μετά χρειάζεται ένα πατ-πατ στην πλάτη, γιατί εν τέλει αν δεν ένοιωσε κάποιος προσβεβλημένος με αυτά που είδε στην τελετής λήξης, δεν θα νοιώσει ποτέ. Αξίζει, ωστόσο, να ξέρει γιατί διαφωνείς μαζί του – και γιατί, στην τελική, (τον) λυπάσαι.
Η Ολυμπιακή Ιδέα μπορεί να έχει τις τελευταίες δεκαετίες “θαφτεί” κάτω από τόνους αναβολικών ουσιών, χρήματα πολυεθνικών χορηγών, σκιές σκανδάλων οικονομικών και αθλητικών, αλλά παραμένει αυτό ακριβώς: μία ανώτερη έννοια, κάτι πέρα και πάνω από τα καθημερινά, που από μόνη της είναι λόγος να τους διοργανώνουμε κάθε 4 χρόνια. Συμβολίζει την προσπάθεια του ανθρώπου να εξερευνά και να ξεπερνά τα όριά του. Την εμμονή και τις θυσίες που απαιτεί αυτή η πορεία. Την υποχρέωση που έχει ως είδος με νοημοσύνη, για “δυνατότερα, ταχύτερα, ψηλότερα”. Τον δεσμό που ενώνει όλους τους ανθρώπους κάτω από αυτόν τον κοινό σκοπό της εξέλιξης και της προόδου. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα που έχει ακόμη τη δυναμική να εμπνεύσει, όχι μόνο να διασκεδάσει όπως άλλα… events αυτού του τύπου. Έχει εμπορευματοποιηθεί εδώ και χρόνια σε δυσάρεστο βαθμό, ναι. Αλλά δεν είχε ξεφτιλιστεί. Μέχρι χθες, δηλαδή.
Τόσο η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου όσο, πολύ περισσότερο, και αυτή της λήξης τους χθες, απλώς δεν… είχαν καμία σχέση με το αντικείμενο. Καμία. Στις δύο αυτές εκδηλώσεις εκείνο που καλείται να κάνει η όποια χώρα εκάστοτε τους φιλοξενεί, είναι κάτι όχι απλό, όχι εύκολο, μα συγκεκριμένο. Να αποδώσει οπτικοακουστικά, σκηνοθετικά, χορογραφικά κλπ. το Ολυμπιακό πνεύμα, το νόημα της Ιδέας στην οποία οι Αγώνες στηρίζονται, εμπλουτισμένο με τα πολιτισμικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη διοργανώτρια χώρα. That’s it. Δεν μας ενδιαφέρει ούτε η… ιστορική πορεία της χώρας αυτής από το Μεσαίωνα, ούτε η συνεισφορά της έτσι γενικά κι αόριστα στην Τέχνη, ούτε οι φιλοδοξίες της. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να απολαύσουμε έναν πρόλογο κι έναν επίλογο στο μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός της χρονιάς. Αθλητικό. Επαναλαμβάνω, αθλητικό. Το αντικείμενο μιας έναρξης και μιας λήξης οποιουδήποτε πράγματος, άλλωστε, είναι ή δεν είναι… τμήμα του ίδιου πράγματος; Δεν μπορεί να είναι αποσπασμένο από το ίδιο το πράγμα, μπορεί; Πόση συζήτηση χωρά σ’ αυτό;
Ε, όπως απέδειξαν οι Άγγλοι, στο ξιπασμένο, ανιστόρητο, κυνικό, αλαζονικό, εμετικά εγωκεντρικό κεφάλι τους… σαφώς και χωρά συζήτηση! Επειδή, πολύ απλά, τόσο η τελετή έναρξης, όσο και η τελετή λήξης δεν είχαν στο περιεχόμενό τους καμία, μα καμία σχέση με τους Ολυπιακούς Αγώνες και τα όσα αυτοί πρεσβεύουν. Η τελετή έναρξης ήταν ένα άριστα ενορχηστρωμένο υπερθέαμα, με μόνο σκοπό να… προάγει το ρόλο και τη συμβολή της Αγγλίας στην πορεία της παγκόσμιας ιστορίας. Τίποτε άλλο – και τίποτε σχετικό με τους Αγώνες. Όμορφα σκηνοθετημένη, με πολλά μεγάλα ονόματα, αλλά σωστή πλύση εγκεφάλου σχετικά με την υποτιθέμενη μεγάλη αξία της αγγλικής κουλτούρας. Απόπειρα το λιγότερο κουραστική, το πιθανότερο ενοχλητική αν σκεφτεί κανείς ότι ναι μεν η αξία της βρετανικής κουλτούρας είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά και ότι για κάθε αγγλικό θετικό, υπάρχουν δύο αρνητικά επιμελώς κρυμμένα πίσω από περιτυλίγματα τύπου… “παράδοση”.
Διαφορετικά: δεν μας χέζεις ρε Danny Boyle με τη βασίλισσα Ελισάβετ, τον Mr. Bean και τον James Bond, που εν έτει 2012 τους προβάλεις ως κάτι που χαρακτηρίζει την ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων μέσα από πρίσμα αγγλικό; Από πού κι ως πού;
Η τελετή λήξης, δε; Δύο λέξεις μόνο την χαρακτηρίζουν: “ό,τι να’ ναι”. Κυριολεκτικά. Πέρα από το γεγονός ότι δεν είχε το περιεχόμενό της και πάλι καμία σχέση με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ήταν ένα συγκεχυμένο πανηγυράκι χειρότερο της γελοίας Eurovision (γιατί και πάλι το ζητούμενο δεν ήταν καν η απλή “διασκέδαση του κοινού”). Ήταν ένα απλό μουσικό gig μεγάλων ονομάτων (και πολλών ασήμαντων), αλλά του είδους που ακόμη και σε οποιοδήποτε άλλο πλαίσιο θα τη χαρακτήριζε κανείς ως τυχάρπαστη και αλλοπρόσαλλη. Ανάμεσα στον George Michael και τα… Spice Girls, γνωστά supermodels της υψηλής ραπτικής και έναν Monty Python, τους Oasis και μια σειρά από άλλους διάσημους Βρετανούς μουσικούς – ναι, και rapper – ήταν αδύνατο να διακρίνει οποιοσδήποτε κάτι Ολυμπιακού χαρακτήρα. Ούτε καν για τα προσχήματα. Ένα θεαματικό… reunion παλιών ένδοξων στιγμών της αγγλικής μουσικής και σημερινών αμφίβολης αξίας, που απλώς έτυχε να διοργανωθεί κάτω από κάτι (κακόγουστες) δάδες με την Ολυμπιακή φλόγα. Τίποτ’ άλλο.
Αυτό που με στενοχώρησε παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα, δε; Το γεγονός ότι άνθρωποι που εκτιμώ, που θεωρώ έξυπνους, με αντίληψη και άποψη, σε αυτόν τον εξευτελισμό δεν διέκριναν τίποτε από τα παραπάνω. Έμειναν στην εύκολη “πρώτη ανάγνωση” του εντυπωσιακού event, το οποίο παρακολούθησαν σαν… Eurovision ή MAD Video Music Awards, ένα πράγμα. Σαν απλό πάρτι που θα μπορούσε να είχε διοργανωθεί σε οποιοδήποτε πλαίσιο. Δεν έδειξε να τους ενοχλεί ούτε η απειροελάχιστη σχέση που είχε όλο αυτό με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ούτε η απροκάλυπτη χυδαιότητα των Άγγλων, που χρησιμοποίησαν το θεσμό για να προάγουν τον τουρισμό και τον πολιτισμό τους.
Έμεινα ώρες, κυριολεκτικά ώρες, να σκέφτομαι αν εγώ ήμουν αυτός που ερμήνευσε λάθος αυτό που παρακολουθούσε. Αν ήταν δικό μου το ατόπημα. Αν εγώ μόνο ένοιωσα προσεβλημένος που οι Βρετανοί καπηλεύτηκαν την Ολυμπιακή Ιδέα για να διαφημίσουν τον πολιτισμό τους σε εκατοντάδες εκατομμύρια τηλεθεατών, αν εγώ πεισματικά προτιμούσα να μην… εκμοντερνιστώ, να εξευρωπαϊστώ (!) και να συμβιβαστώ με την ιδέα πως οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι άλλο ένα lifestyle υπερθέαμα για κατανάλωση από τις μάζες. Αν εγώ είμαι ο παλιομοδίτης, ο ξεροκέφαλος, ο άκυρος. Το σκέφτηκα, το ξανασκέφτηκα, το έκρινα από όσο το δυνατόν περισσότερες οπτικές γωνίες μπορούσα. Και πάλι “δεν έβγαινε η εξίσωση”: όχι, ανεξαρτήτως από την όποια δική μου άποψη, δεν ήταν αυτό το πράγμα τελετή σχετική με τους Αγώνες. Ε, αφού δεν ήταν; Πώς θα γίνει τώρα;
Στο Twitter, πάντως, μια χαρά τα εισπράξαμε από τους… υπερ-Ευρωπαίους τα σχόλια τύπου “όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια”, “οι ελληναράδες μόνο να θάβουν ξέρουν” και άλλα τέτοια χαριτωμένα. Τα οποία, φυσικά, είναι το ίδιο ανόητα κι επικίνδυνα με τον υπερεθνικισμό και τους… αληθινούς ελληναράδες. Ο λόγος; Όσοι νοιώσαμε προσβεβλημένοι από αυτό που παρακολουθήσαμε στην τηλεόραση, καταλαβαίνουμε ότι η Ολυμπιακή Ιδέα δεν ανήκει σε κανέναν. Ούτε στους Έλληνες. Μπορεί να ξεκίνησε από δω, ναι, αλλά η ίδια η ουσία της είναι παγκόσμιας εμβέλειας. Ανήκει σε όλους τους ανθρώπους. Προάγει ιδανικά τα οποία δεν μπορεί να οικειοποιηθεί κανένας λαός συγκεκριμένα. Και όταν λέμε κανένας, εννοούμε κανένας.
Κι εκεί είναι το μεγαλύτερο “φάουλ” των Άγγλων και όλων των ανθρώπων που δεν ενοχλήθηκαν από τις επιλογές των πρώτων: ο Danny Boyle και η παρέα του περιφρόνησαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην ουσία τους. Απροκάλυπτα. Δεν προσπάθησαν να αποδώσουν την “βρετανική χροιά” του Ολυμπισμού – μόνο να διαφημίσουν ό,τι τουριστικά κι εμπορικά τους συμφέρει. Και οι άνθρωποι που δεν ένοιωσαν προσβεβλημένοι από αυτό είναι, χωρίς περιστροφές, οι άνθρωποι που είναι έτοιμοι να συγχωρήσουν στους Άγγλους ο,τιδήποτε, στο όνομα του “ευρωπαϊσμού”, της “ανοιχτής σκέψης” και της… δικής τους υποτιθέμενης πνευματικής ανωτερότητας φυσικά. Σόρι κιόλας, λοιπόν, αλλά δεν διακρίνω τίποτε απ’ όλα αυτά στον ευτελισμό ενός θεσμού που έχει εμπνεύσει γενιές και γενιές ανθρώπων στην αμιγή του μορφή. Αν το να “εκμοντερνιστεί” μια ιδέα, σημαίνει να αλλοιωθεί ή καταστραφεί η ουσία της, ας γυρίσουν καλύτερα το βλέμμα τους κάπου αλλού οι “μοντερνιστές”. Όχι σε κάτι που είναι αυτό που είναι, βάσει της ουσίας του και μόνο.
Στα δικά μου μάτια τουλάχιστον, χθες το βράδυ η πολιτισμική καταστροφή που συντελέστηκε χθες ήταν αντίστοιχη των Δίδυμων Πύργων. Η πρακτικά τελευταία παγκόσμιας εμβέλειας, κοινή έννοια ανάμεσα σε όλες τις χώρες του κόσμου, η Ολυμπιακή Ιδέα, “πνίγηκε” χωρίς πολλές διαμαρτυρίες μέσα σε μία σούπα εντυπωσιασμού, υστερόβουλης παρουσίασης και ανούσιου glam. Η εικόνα που εισέπραξε ο πλανήτης χθες όσον αφορά στο νόημα του Ολυμπισμού, ο οποίος είχε γλιτώσει για τόσες δεκαετίες από το εφήμερο της δηθενιάς και τον εκφυλισμό του lifestyle, καταστράφηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Η έννοια των Ολυμπιακών Αγώνων έχει επίσημα, με τις ευλογίες πολλών ανθρώπων πια, ξεφτιλιστεί “κανονικά και με το νόμο”. Έχει υποβιβαστεί στο ίδιο επίπεδο με τα μουσικά gigs ή τα event… “ανοίξαμε και σας περιμένουμε για τη νέα τουριστική σεζόν”.
Ούτε που θέλω να φαντάζομαι, βλέποντας αυτά οι διοργανωτές των Ολυμπιακών του Ρίο ντε Τζανέιρο το 2016, τί μάς ετοιμάζουν. Και, στενοχωρημένος τόσο από όσα είδα όσο κι απ’ όσα διάβασα, δεν νομίζω να με ενδιαφέρει ν’ ασχοληθώ ξανά με τους Ολυμπιακούς Αγώνες όπως τους κατήντησαν. Απλώς, κρίμα. Κρίμα για την Ιδέα τους, που ήταν προφανώς too subtle (όπως θα έλεγαν και οι Βρετανοί… χαρ χαρ) για να εκτιμηθεί και να προστατευτεί από τους αλήτες της εμπορευματοποίησης των πάντων. Τί έχει απομείνει για να εμπνεύσει χωρίς να ζητά, πια; Τίποτε. Over and out.